Ἡ Καταβόθρα τῆς Νεστάνης – Ἀφιέρωμα
(τοῦ Παναγιώτη Καρώνη)Ὀλίγα τινὰ
Στὸ Λεξικὸν Δημητράκου διαβάζουμε πώς ἡ λέξη Καταβόθρα εἶναι νεώτερη καὶ ἀπαντᾶται στὴ δημοτική. Συγκεκριμένα, ἀναφέρει: Καταβόθρα (ἡ) = ὑπόγειος τεχνιτὸς ὀχετὸς ἢ βόθρος ἐν ᾧ τὰ χυνόμενα ὕδατα ἢ αἱ οἰκιακαὶ ἀκαθαρσίαι ἀφανίζονται 2) ὑπόγειος φυσικὴ ὀπὴ ἐπικοινωνούσα μὲ φυσικοὺς ὁχετούς, διὰ τῆς ὁποίας τὰ ὕδατα λιμνῶν ἢ ποταμῶν ἀνάγονται ὑπογείω φερόμενα εἰς τὴν θάλασσα ἢ εἰς ἄλλον σημεῖον, ἔνθα ἐκ νέου ἀναβλύζουν.1
Αὐτὸ ἀκριβῶς συμβαίνει καὶ μὲ τὴν Καταβόθρα τῆς Νεστάνης, ἡ ὁποία βρίσκεται στὰ βόρεια ριζὰ τοῦ λόφου τῆς Πανηγυρίστρας, ἀνατολικὰ τοῦ Ἀργοῦ πεδίου. Στὸ σημεῖο αὐτὸ καταχωνιάζονται τὰ ὄμβρια ὕδατα ποὺ συγκεντρώνονται στὸ Ἀργὸν πεδίον κατὰ τοὺς χειμερινοὺς μῆνες καὶ μὲ ὑπόγεια ροὴ βγαίνουν στὴν Ἀργολίδα. Ἡ καταβόθρα ἐξερευνήθηκε ἀπὸ τοὺς σπηλαιολόγους Ἄννα Πετροχείλου καὶ Jean-Marc Relin τὸν Αὔγουστο τοῦ 1963.2
Μυθολογία
Γνωρίζουμε πὼς στὴν Ἀργολίδα ὑπῆρχε βάραθρο μὲ γλυκὸ νερὸ ποὺ ὀνομαζόταν Δίνη, καὶ σύμφωνα μὲ τὸν Παυσανία, ἦταν τὸ νερὸ ποὺ καταποντίζονταν μέσω χάσματος –δηλαδὴ τῆς νεστανιώτικης καταβόθρας– ἀπὸ τὸ Ἀργὸν πεδίον τῆς Νεστάνης καὶ ἔφτανε ἕως ἐκεῖ. Οἱ Ἀργεῖοι μάλιστα πίστευαν πὼς συνδέεται ὑπόγεια καὶ μὲ τὴ θάλασσα. Ἐκεῖ λοιπὸν τελοῦνταν θυσίες στὸν θεὸ Ποσειδώνα, γκρεμίζοντας ἐντὸς τῆς ἀβύσσου τοῦ βαράθρου νεαροὺς ἵππους κεκοσμημένους χαλινοῖς.3
Ἀπὸ τὴν Μυθολογία μας γνωρίζουμε βέβαια πὼς οἱ ἵπποι καὶ ὁ ταῦροι ἔχουν ἄμεση σχέση μὲ τὴ λατρεία τοῦ θεοῦ τῶν ὑδάτων – ὡς ὕδωρ ἐδῶ, νοεῖται, βέβαια, τὸ γλυκὸ γονιμοποιὸ νερὸ καὶ ὄχι τὸ ὑγρὸ στοιχεῖο τῆς θαλάσσης. Θυσίες μὲ ἵππους μάλιστα συνατᾶμε πολλὲς καὶ σὲ διάφορα μέρη. Στὴν Ἰλιάδα ὁ Ὅμηρος4 μᾶς παραδίδει πὼς οἱ Τρῶες θυσίαζαν ἵππους καὶ ταύρους στὸν ποταμὸ Σκάμανδρο. Στὴν κοντινὴ δὲ περιοχὴ τῆς Μηλιᾶς ὑπῆρχε τὸ πολὺ σπουδαῖο ἱερὸ τοῦ Ἱππίου Ποσειδῶνος ἀφοῦ ἡ λατρεία τῆς χθόνιας αὐτῆς θεότητας τῶν ὑδάτων μὲ τὴν προσωνυμία Ἵππιος ἦταν εὐρέως διαδεδομένη στὴν περιοχὴ τῆς Μαντινείας, ὅπως στὴ Λυκόσουρα καὶ στὸ Φενεό. Τὸν θεὸ Ποσειδώνα οἱ Ἕλληνες τὸν λάτρευαν ἐπίσης ὡς δαμαῖο καὶ ἱππηγέτη, ἀφοῦ πίστευαν πώς, μαζὶ μὲ τὴν Ἀθηνᾶ, ἦταν οἱ θεοὶ ποὺ δίδαξαν στοὺς ἀνθρώπους πῶς νὰ χαλινόσουν τὸν ἵππο καὶ νὰ τὸ ὑποτάξουν στὸν ζυγό.
Ὅπως ἀναφέρει ὁ Ι. Θ. Κακριδῆς: Ἀρκαδικὸς εἶναι ὁ μύθος πὼς ὅταν ἡ Δήμητρα, θέλοντας νὰ ξεφύγει τὸν ἔρωτα τοῦ θεοῦ, ἔγινε φοράδα, ἐκεῖνος, γιὰ νὰ ἰκανοποιήσει τὸν πόθο του, δὲν ἄργησε νὰ μεταμορφωθεῖ σὲ βαρβάτο ἄτι. Ἀπὸ τὴν ἕνωσή τους γεννήθηκε τὸ ἄλογο Ἀρείονας.5 Μὲ ἄλλα λόγια, τὸ γονιμοποιὸ ὑγρὸ στοιχεῖο ποὺ ἐκπροσωπεῖ ὁ Ποσειδῶν ἑνώνεται μὲ τὴ μεγάλη Τροφοδότρα Μητερὰ Γῆ ποὺ ἐκπροσωπεῖ ἡ Δήμητρα γιὰ νὰ δώσουν τὸν καρπὸ στοὺς ἀνθρώπους· αὐτὴ θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι μιὰ ἑρμηνεία τοῦ παραπάνω ἀρκαδικοῦ μύθου γιὰ τὶς δυὸ θεότητες. Δὲν εἶναι διόλου τυχαῖο ποὺ στὴν περιοχὴ τοῦ Ἀργοῦ πεδίου ὑπῆρχε καὶ ναὸς τῆς Δήμητρας γιὰ τὸν ὁποῖο ἔχουμε τὴν καταγεγραμμένη μαρτυρία του Παυσανία, ἀλλὰ ἡ ὕπαρξη τοῦ ναοῦ ἀναφέρεται καὶ ἀπὸ μεταγενέστερους περιηγητές.
...καὶ ἡ Καταβόθρα
Τὸ νερὸ λοιπόν, ποὺ κατὰ τοὺς χειμερινοὺς μῆνες συγκεντρώνεται στὸ Ἀργὸν πεδίον, γνωρίζουμε ἀπὸ μελέτες, πὼς μέσω τῆς Καταβόθρας, ποὺ ὑπάρχει στὴν ἀνατολικὴ πλευρὰ τοῦ πεδίου, στοὺς βόρειους πρόποδες τοῦ λόφου τῆς Πανηγυρίστρας, διοχετεύεται πράγματι μέσω ὑπόγειας σήραγγας στὴν Ἀργολίδα. Αὐτὴ ἡ ὑδραυλικὴ ἐπικοινωνία, ὅπως ἀναφέραμε, ἦταν ἴδη γνωστὴ ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα ἀφοῦ οἱ ἀρχαῖοι γνώρισαν τὴν ἐπικοινωνία αὐτῶν τῶν δυὸ «συγκοινωνούντων δοχεῖων». Ἀξίζει νὰ προσθέσουμε ἐδῶ καὶ τὸν τοπικὸ θρύλο ποὺ λέει πὼς καθὼς οἱ γυναῖκες λεύκαιναν τὰ ροῦχα τους στὴν ὄχθη τοῦ ποταμοῦ Φείδαρη τοὺς ἔφυγε ἕνας κόπανος τὴν ὥρα ποὺ ἔπλεναν, καὶ παρασυρόμενος ἀπὸ τὸ ρεῦμα τοῦ ποταμοῦ μπῆκε στὴν Καταβόθρα. Ὁ κόπανος αὐτὸς λοιπὸν βγῆκε στὸ Κεφαλάρι τοῦ Ἄργους!
Ὁ ποταμὸς Φείδαρης ποὺ ἁπλώνει τὴν ὀφιοειδὴ πορεία του σὲ ὅλο τὸ Ἀργὸν πεδίον –ὄνομα ποὺ φέρνει στὴ θύμηση τὸν Ὄφιν, τὸ ἀρχαῖο ποτάμι τοῦ μαντινειακοῦ κάμπου– καὶ καταλήγει στὴν εἴσοδο τῆς Καταβόθρας, διοχετεύει τὰ συγκεντρωμένα ὄμβρια ὕδατα· ὅπως πολὺ σωστὰ δὲ μᾶς παραδίδει ὁ Παυσανίας, τὸ Ἀργὸν πεδίον θὰ ἦταν λίμνη εἰμὴ τὸ ὕδωρ ἠφανίζετο ἐς χάσμα γῆς. Ὁ Φείδαρης εἶναι βέβαια ξεροπόταμος ἔτσι ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τοῦ καλοκαιριοῦ δὲν ἔχει νερό. Ὅμως τοὺς χειμερινοὺς μῆνες κυλάει ἤρεμα τὰ νερά του πρὸς τὴν Καταβόθρα ποὺ ὑπάρχει στοὺς πρόποδες τοῦ λόφου τῆς Πανηγυρίστρας· νερὰ πού –ὅπως ἀναφέραμε– μὲ ὑπόγεια ροή, βγαίνουν κοντὰ στὸ Ἄργος.
Ὁ Ν. Ρηγόπουλος ἀναφερόμενος στὴν πηγὴ Δίνη, ποὺ βγάζει τὸ νερὸ τοῦ Ἀργοῦ πεδίου, γράφει πώς: Ἡ πηγὴ Δίνη κεῖται κατὰ τὴν ἐπικρατεστέραν γνώμην ἐπὶ τοῦ Ἀργολικοῦ Πεδίου καὶ εἰς θέσιν λεγομένην «Ἀνάβολος Κεφαλάρι».6
Ὁ Παυσανίας ἀναφερόμενος στὸ Ἀργὸν πεδίον καὶ τὴν Καταβόθρα, ἀναφερει:
ὑπερβαλόντα δὲ ἐς τὴν Μαντινικὴν διὰ τοῦ Ἀρτεμισίου πεδίον ἐκδέξεταί σε Ἀργὸν καλούμενον, καθάπερ γε καὶ ἔστι: τὸ γὰρ ὕδωρ τὸ ἐκ τοῦ θεοῦ κατερχόμενον ἐς αὐτὸ ἐκ τῶν ὀρῶν ἀργὸν εἶναι τὸ πεδίον ποιεῖ, ἐκώλυέ τε οὐδὲν ἂν τὸ πεδίον τοῦτο εἶναι λίμνην, εἰ μὴ τὸ ὕδωρ ἠφανίζετο ἐς χάσμα γῆς. ἀφανισθὲν δὲ ἐνταῦθα ἄνεισι κατὰ τὴν Δίνην: ἔστι δὲ ἡ Δίνη κατὰ τὸ Γενέθλιον 87 καλούμενον τῆς Ἀργολίδος, ὕδωρ γλυκὺ ἐκ θαλάσσης ἀνερχόμενον.
Ἀφοῦ διασχίσει κανεὶς τὸ Ἀρτεμίσιο καὶ μπεῖ στὸ ἔδαφος τῆς Μαντίνειας, τὸν δέχεται τὸ λεγόμενο Ἀργὸν Πεδίον ποὺ πραγματικὰ εἶναι ὅτι λέει τὸ ὄνομά του: τὸ νερὸ τῶν βροχῶν κατεβαίνει αὐτοῦ ἀπὸ τὰ βουνὰ καὶ κάνει τὴν πεδιάδα νὰ μένει ἀκαλλιέργητη· τίποτε δὲν ἐμποδίζει νὰ γίνει λίμνη ἡ πεδιάδα αὐτή, ἂν δὲν καταπινόταν τὸ νερὸ σὲ χάσμα τοῦ ἐδάφους. Τὸ νερὸ ποὺ ἐξαφανίζεται ἐδῶ πηγαίνει στὴ θέση Δίνη, ἡ ὁποία βρίσκεται στὸ λεγόμενο Γενέθλιο τῆς Ἀργολίδας καὶ εἶναι νερὸ πόσιμο ποὺ ἔχει τὴν πηγή του μέσα στὴ θάλασσα.7
Κατὰ τοὺς καλοκαιρινοὺς μῆνες, τότε ποὺ ὁ Φείδαρης γίνεται ξεροπόταμος καὶ ἡ Καταβόθρα δὲν διοχετεύει νερό, ἡ σπηλιά της χρησίμευε παλαιότερα γιὰ νὰ «σταλίζουν» τὰ πρόβατα κατὰ τὶς καυτὲς μεσημεριάτικες ὧρες τοῦ θέρους. Κατὰ τὴ γερμανικὴ Κατοχή, ἐπίσης, ἡ σπηλιὰ τῆς Καταβόθρας χρισήμευσε ὡς καταφύγιο καὶ κρυψώνας πολλῶν Νεστανιωτῶν ἀπὸ τοὺ ναζίστες Γερμανοὺς καὶ τοὺς ντόπιους συνεργάτες τους.
Ἐπὶ τουρκοκρατίας μάλιστα, στὴν εἴσοδο τῆς Καταβόθρας λειτουργοῦσαν νερόμυλοι, οἱ μυλόπετρες τῶν ὁποίων θριματίστηκαν ἀπὸ τὸν Ἰμπραὴμ καὶ τὰ ἀσκέρια του ὅταν αὐτὸς ἔφτασε στὴν περιοχὴ μὲ πρόθεση νὰ ἰσοπεδώσει τὰ πάντα στὸ πέρασμά του καταπνίγοντας τὴν Ἔγερση τοῦ Ἔθνους τῶν Ἑλλήνων.
Ἡ εἴσοδος τῆς Καταβόθρας σήμερα φέρει κάγκελα ὡς προστασία τόσο τῶν ἀνθρώπων ὅσο καὶ γιὰ τὴ συγκράτηση διαφόρων στοιχεῖων ποὺ θὰ μποροῦσαν νὰ φράξουν τὴν ὑπόγεια σήραγγα. Τὰ παλιότερα χρόνια, τότε ποὺ σχεδὸν ὅλο τὸ Ἀργὸν πεδίον καλλιεργοῦνταν, μετὰ τὴν ἀποστράγγιση τῶν ὑδάτων –αὐτὸ γίνονταν κάπου στὰ τέλη Ἀπριλίου ἀρχὲς Μαΐου–, οἱ Νεστανιῶτες/τισσες παρακολουθοῦσαν τὸ φαινόμενο μὲ ἀρκετὴ ἀνησυχία ὅταν αὐτὸ ἀργοῦσε, πηγαίνοντας ταχτικὰ στὴν Καταβόθρα προκειμένου νὰ δοῦν ἂν «τραβάει» τὰ νερά.
Σήμερα ποὺ ἡ προσωνυμία Ἀργὸν πεδίον ἔχει κυριολεκτικὴ σημασία, ὅλα αὐτὰ ἀποτελοῦν παρελθὸν ἀφοῦ αὐτὸ μένει ἀργό, δηλαδὴ χέρσο, καὶ ἡ Καταβόθρα ἁπλά, ἐκτελεῖ σιωπηλὰ τὸ αἰώνιο ἔργο της.
Ἀπὸ τὸ βιβλίο: Παναγιώτης Καρώνης, Τὰ ὕδατα τῶν πηγῶν καὶ ἡ Φιλίππειος κρήνη τῆς Νεστάνης – Ἱστορία, μύθοι καὶ θρύλοι, Ἐκδόσεις Τὸ Δόντι, Πάτρα 2019.
Σημειώσεις
1. Δημητράκος Β. Δ., Μέγα Λεξικὸν Ὅλης τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσης, Ἀθήνα 1950.
2. Τὰ προρίσματά τους ἀναγράφονται στὸ ἄρθρο : Ἄννα Πετροχείλου, «Καταβόθρα Νεστάνη Τριπόλεως», Δελτίον τῆς Ἑλληνικῆς Σπηλαιολογικῆς Ἑταιρείας, τεῦχος 6-7 (1974), σελ. 175-179.
3. Παυσανίας Η, 7. 2.
4. Ἰλιάς, Φ 130-132,
5. Ἑλληνικὴ Μυθολογία, τόμ. 2ος «Οἱ θεοί», ὑπὸ τὴν γενικὴ ἐποπτεία τοῦ Ι. Θ. Κακριδῆ, Ἐκδοτικὴ Ἀθηνῶν, Ἀθήνα 1986.
6. Ν. Ρηγόπουλος, Ἱστορία τῆς Μαντινείας, Ἔκδοσις τῶν «Παγκοσμίων Στρατιωτικῶν Νέων», Ἀθήνα 1938
7. Παυσανίας VIII, 7. 1-2, μετ. - σχόλια Ν. Παπαχατζῆ, Ἐκδοτικὴ Ἀθηνῶν, Ἀθήνα 1980.
Βασικὴ βιβλιογραφία
Decharme Paul, Ἑλληνικὴ Μυθολογία, μετ. Ἀντρέας Φραγκιᾶς, Ἐκδόσεις «Ἱστορικῶν Βιβλίων», Ἀθήνα χ.χ.ἔ.
Ἑλληνικὴ Μυθολογία, 5 τόμοι, ὑπὸ τὴν γενικὴ ἐποπτεία Ι.Θ. Κακριδῆ, Ἐκδοτικὴ Ἀθηνῶν, Ἀθήνα 1986.
Graves Robert, Οἱ ἑλληνικοὶ μύθοι, 4 τόμ., μετ. Λεωνίδας Ζενάκος, Ἐκδόσεις Πλειᾶς-Ρούγκας, Ἀθήνα 1979.
Kerényi Károly, Ἡ Μυθολογία τῶν Ἑλλήνων, μετ. Δημ. Σταθόπουλος, Ἐκδόσεις Βιβλιοπωλεῖον τῆς «Ἑστίας», Ἀθήνα 1974.
Ὁμήρου, Ἰλιάς, μετ. Ἰάκωβος Πολυλᾶς, εἰσαγωγὴ Ι. Θ. Κακριδής, Ἐκδόσεις «Φιλολογική», Ἀθήνα χ.χ.ἔ.
Παπαγιάννης Ἀθανάσιος Φιλ., Ἱστορία τῆς Νεστάνης Ἀρκαδίας, 3 τόμοι, Ἐκδόσεις Ἱστορία καὶ Λαογραφία τοῦ Μοριᾶ, Ἀθήνα 2004.
Παυσανίου, Ἑλλάδος περιήγησις, «Ἀχαϊκὰ–Ἀρκαδικά», μετ.-σχόλια Ν. Παπαχατζής, Ἐκδοτικὴ Ἀθηνῶν, Ἀθήνα 1980.
Πετροχείλου Ἄννα, «Καταβόθρα Νεστάνη Τριπόλεως», Δελτίον τῆς Ἑλληνικῆς Σπηλαιολογικῆς Ἑταιρείας, τεῦχ. 6-7, (1974), σελ. 175-179.
Ρηγόπουλος Ν., Ἱστορία τῆς Μαντινείας, Ἔκδοσις τῶν «Παγκοσμίων Στρατιωτικῶν Νέων», Ἀθήνα 1938.
Richepin Jean, Μεγάλη Ἑλληνικὴ Μυθολογία, 2 τόμοι, μετ. Κοσμᾶς Πολίτης – Ἄρης Ἀλεξάνδρου, Ἐκδόσεις Αὐλός, Ἀθήνα χ.χ.ἔ.
Σιμόπουλος Κυριάκος, Ξένοι ταξιδιῶτες στὴν Ἑλλάδα, τόμ. Γ1, 1800–1810, Δημόσιος καὶ ἰδιωτικὸς βίος, λαϊκὸς πολιτισμός, Ἐκκλησία καὶ οἰκονομικὴ ζωή, ἀπὸ τὰ περιηγητικὰ χρονικά, Ἀθήνα 1975· Ξένοι ταξιδιῶτες στὴν Ἑλλάδα, τόμ. Γ2, 1810–1821, Δημόσιος καὶ ἰδιωτικὸς βίος, λαϊκὸς πολιτισμός, Ἐκκλησία καὶ οἰκονομικὴ ζωή, ἀπὸ τὰ περιηγητικὰ χρονικά, Ἀθήνα 1975.
© κειμένου-φωτογραφιῶν: Παναγιώτης Καρώνης 2021, μὲ τὴν ἐπιφύλαξη κάθε νόμιμου δικαιώματος. Ἡ φωτογραφία τοῦ 1910 εἶναι ἀπὸ τὸ τὸ ἀρχεῖο iDAI Αrachne τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Κολωνίας.
Ἀπαγορεύεται ἡ ἀναδημοσίευση, ἢ ἀναπαραγωγή, ὁλική, μερικὴ ἢ περιληπτικὴ ἢ κατὰ παράφραση ἢ διασκευὴ καὶ ἀπόδοση τοῦ περιεχομένου τοῦ παρόντος ἄρθρου μὲ ὁποιοδήποτε τρόπο, χωρίς προηγούμενη συνεννόηση μὲ τὸν συγγραφέα του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου