ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΝΕΣΤΑΝΗΣ

Τίτλος: «ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΝΕΣΤΑΝΗΣ»

Εκδόσεις: ΤΟ ΔΟΝΤΙ

Καταγραφή, σχολιασμός, ζωγραφικά σχόλια: Παναγιώτης Καρώνης

Καλλιτεχνικός σχεδιασμός: Χρήστος Ρούσσης

ISBN: 978-960-9772-07-5 Σελίδες: 256

Η Νεστάνη Αρκαδίας, η κώμη με την αδιάλειπτη ιστορία, έχει να επιδείξει έναν σπάνιο μουσικό πλούτο. Όλες οι εκφάνσεις του ανθρώπινου βίου, η γέννηση, ο έρωτας, η εργασία, ο γάμος, τραγουδήθηκαν με περισσή χαρά από τους Νεστανιώτες και τις Νεστανιώτισσες. Αλλά και ο θάνατος αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τη Νεστανιώτικη Μούσα αφού τα μοιρολόγια δεν έπαψαν ποτέ να συνοδεύουν το αγαπημένο πρόσωπο που φεύγει.

Με τον τίτλο Τραγούδια της Νεστάνης, αναφερόμαστε σε όλα εκείνα τα τραγούδια που οι Νεστανιώτες και οι Νεστανιώτισσες, αυτά τα ζωντανά μνημεία του λαϊκού μας πολιτισμού, τραγουδούσαν. Πολλά τραγούδια τα δημιούργησαν οι ίδιοι και έχουν κάθε λόγο να είναι υπερήφανοι γι’ αυτά, να τα τραγουδούν και να τα χορεύουν. Αλλά το «φιλοτράγουδο» των κατοίκων τούς ώθησε στο να οικειοποιηθούν κάθε νέο ή ξένο τραγούδι που άκουγαν. Μια σειρά από γιορτές και έθιμα, που με το πέρασμα του χρόνου ατόνησαν και χάθηκαν, έδιναν την αφορμή να ακουστεί το τραγούδι τους, αυτό το τόσο σημαντικό μνημείο Λόγου του λαού μας.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Σχέδιο του Παναγιώτη Καρώνη. Από το ζωγραφικό σχολιασμό του βιβλίου

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΝΕΣΤΑΝΗΣ

Δυο χρόνια μετά την ΙΕΡΟΤΕΛΕΣΤΙΑ ΤΗΣ ΑΝΟΙΞΗΣ Χορός και πομπή του Άη-Γιώργη στη Νεστάνη Αρκαδίας, ο Παναγιώτης μέσα από μια μακρά διαδικασία συλλογής των παραδοσιακών τραγουδιών της Νεστάνης μάς ξεναγεί στο συναισθηματικό τοπίο της παράδοσης.

[...] Τα Τραγούδια της Νεστάνης αφορούν έξι κατηγορίες του βίου -βίος όμως χωρίς συναίσθημα δεν υπάρχει.

Στο δημοτικό τραγούδι τα συναισθήματα είναι άλεσα και οι καταστάσεις απλές. Ο άνθρωπος των δημοτικών τραγουδιών είναι ένα πλάσμα χωρίς αυταπάτες που ομολογεί την ανάγκη του να επαναπροσδιορίσει το γεγονός του θανάτου και τη θέση του απέναντι σε αυτή την πραγματικότητα.

Ο θάνατος αντιμετωπίζεται ως αναπόφευκτο γεγονός μιας και ο Χάρος δεν κάνει διακρίσεις. Άλλοτε ξεγελά εκείνος τα θύματά του και άλλες φορές προσπαθούν εκείνα να τον γελάσουν και να ξεφύγουν.

Στον αντίποδα, τα τραγούδια του γάμου αποδίδουν την συλλογική γνώση και τη λαϊκή μυθική σκέψη, προβάλουν τις ισχύουσες αξίες και με τον κανονιστικό τους χαρακτήρα μυούν τα νεότερα μέλη της κοινότητας στους κοινωνικούς άγραφους κανόνες.

Τα τραγούδια του έρωτα δεν περιλαμβάνονται στα γαμήλια τραγούδια. Θα μπορούσε να θεωρηθεί αυθαίρετος αποκλεισμός, ωστόσο τα τραγούδια του έρωτα είναι συνδεδεμένα όχι μόνο με τις λειτουργίες του γάμου, αλλά με το βαθύτερο νόημά του που συνδέεται με την μυθική εικόνα του στη λαϊκή σκέψη.
Δύσκολα μπορεί να εξηγηθεί ο ελεύθερος χαρακτήρας τους σε σχέση με την αυστηρότητα της κυρίαρχης κοινωνικής ηθικής, ιδιαιτέρα σε ό,τι αφορά τις στρατηγικές που εφαρμόζονται στο γάμο. Εδώ ο έρωτας εξυμνείται, είναι το επιτρεπτό και το επιδιωκόμενο που υπερβαίνει τους φραγμούς της κοινότητας.

«Η μάνα σου είναι μ ια κακιά κι όπου με δει με βρίζει

να την ειδώ στ' άγρια βουνά σα σκύλα να γαβγίζει»

(από τα δίστιχα του έρωτα)

[...] Η καταγραφή του Παναγιώτη εκπληρώνει αυτό το σκοπό: θα διαφυλάξει τα τραγούδια από τη λήθη και θα τα τοποθετήσει στο παρόν. Τα Τραγούδια της Νεστάνης είναι ταυτόχρονα λαογραφικό υλικό και μνήμη, αγάπη για τον τόπο, «συνέχεια» και αναδημιουργία. Παιχνίδι λέξεων σε στίχους που μαρτυρούν τη διάθεση των Νεστανιωτών-τισσων, αλλά και τη δική μας απέναντι στις καθημερινές συνθήκες της ζωής, χωρίς να χρειάζεται να ταξιδέψουμε στον χρόνο.

Ακόμα και οι φιγούρες που τόσο απέριττα έχει σχεδιάσει ο Παναγιώτης για το βιβλίο, περιγράφουν χωρίς να περιορίζουν ή να φωτογραφίζουν και έτσι ο καθένας μπορεί να σχηματίσει εικόνες από τον δικό του τόπο.

Απόψε η καταγραφή μνήμης και του παρελθόντος μετατρέπεται σε βιωματική -αφού μαζί θα την αναπλάσουμε, εδώ στον φυσικό της χώρο...

Βασιλική Μαργέλου, Κοινωνική Ανθρωπολόγος

(ολόκληρη η εισήγηση εδώ)

Σχέδιο του Παναγιώτη Καρώνη. Από το ζωγραφικό σχολιασμό του βιβλίου

[...] ο Παναγιώτης επί 30 έτη ακροαζόταν, αφουγκραζόταν και κατέγραφε τη νεστανιώτικη παραδοσιακή λαλιά. Λάτρης της μεγάλης Τέχνης όλων των εποχών και αποκηρύσσοντας τα στρατόπεδα των σχολών και των αποκλεισμών, όντας και ο ίδιος –καθώς γνωρίζετε- ζωγράφος, αποδείχθηκε βαθύς γνώστης και ενθουσιώδης αποδέκτης του πλούσιου πολιτισμού του χωριού του. Αυτήν τη γνώση και λατρεία επιθυμεί φλογερά να μεταδώσει και σε άλλους, καθώς θεωρεί την πολιτισμική έκφραση των Νεστανιωτών κατά τους νεώτερους χρόνους απαράμιλλη σε κάλλος, σε ποικιλία και σε αφθονία μορφών.

Έχοντας, παράλληλα, μελετήσει μια ευρύτατη σχετική βιβλιογραφία –την οποία και παραθέτει- είναι σε θέση να προβαίνει σε συγκριτικούς σχολιασμούς, δίνοντας το στίγμα της παραλλαγής, εγγενές στα καλλιτεχνικά παράγωγα που επινοεί η προφορικότητα. Είναι γεγονός ότι αφενός η ανεξάντλητη έφεση των κατοίκων της Νεστάνης προς την παραδοσιακή μούσα και αφετέρου η στάση του 20ού αιώνα απέναντι σ’ αυτήν διευκόλυνε ή και υποχρέωσε σε μια, αν όχι πρόσμιξη, τουλάχιστον αλληλεπίδραση τάσεων και ειδών, κάτι που, ωστόσο, δε στάθηκε ικανό να αλλοιώσει τον ευλύγιστο 15σύλλαβο ή την ομοιοκατάληκτη «ρίμα», τους υποβλητικούς ιάμβους ή τους αιθέριους αναπαίστους της παραδοσιακής στιχουργίας. Όλες οι κατακτήσεις της δημοτικής ποίησης αναγνωρίζονται αβίαστα στη νεστανιώτικη συλλογή: Η εμψύχωση της φύσης, η συνέργεια ζώων και φυτών στη δράση, η τολμηρή υπερρεαλιστική εικονοποιία, οι παράδοξες μετωνυμίες – διολισθήσεις μίας όψης του πραγματικού σε μία άλλη, τα γλωσσικά εφευρήματα σφύζοντα μελικότητας και πάθους, τα διαλογικά επεισόδια, η αφηγηματική ευρεσιτεχνία, αλλά και η σοβαρότητα που η ηλικία και η αντοχή του είδους επιτάσσει, ο αρχαιοελληνικός μύθος που σκιαγραφείται στην ακτινογραφία της ποιητικής ανάλυσης, η παμπάλαια τελετουργική δόμηση της ζωής, εγγράφουν τα τραγούδια της Νεστάνης στην περιοχή των εκλεκτών κατακτήσεων του είδους τους. Κυρίως, όμως, είναι ακατανίκητη η συγκινησιακή δόνηση που προξενούν στον αναγνώστη, καθώς το ατομικό αίσθημα πολλαπλασιάζεται μέσω της περιδίνησής του στα βάθη της συλλογικής κοινοπραξίας και, συχνά, ιεροπραξίας.

Ο Παναγιώτης Καρώνης ήδη στο εσώφυλλο του βιβλίου ευχαριστεί θερμά τον Αρκάδα μουσικολόγο Σωτήρη Τσιάνη, του οποίου οι προγενέστερες έρευνες πάνω στα τραγούδια της Μαντίνειας τροφοδότησαν επιπλέον την κοπιώδη και χρόνια εργασία του. Στο τέλος, μάλιστα, του βιβλίου, παρατίθεται επιλογή από παρτιτούρες του κ. Τσιάνη των εν λόγω τραγουδιών. Γενικότερα, όμως, η συλλεκτική εργασία του Καρώνη, όπως προείπαμε, κατεξοχήν στηρίχθηκε στην αυτοψία, το προσωπικό βίωμα και την ζωντανή μαρτυρία. Σημειώνουμε, δε, πως σε αρκετές περιπτώσεις παραθέτει και την ή τις παραλλαγές που εντόπισε, είτε ως υποσημείωση είτε, σπανιότερα, ως κύριο κείμενο. Οι υποσημειώσεις θα αξιοποιηθούν και ως σχολιαστικό πεδίο, καθώς ο συλλέκτης και επιμελητής συχνά καταγράφει φιλολογικά ερμηνεύματα, αφορώντα, πρωτίστως, στην καταγωγική προέλευση και τη διαδρομή των τραγουδιών.

Στο βιβλίο, προτάσσονται τρία θεωρητικά κείμενα. Στο πρώτο, που φέρει την υπογραφή της ανθρωπολόγου και σημερινής ομιλήτριας κ. Βάσως Μαργέλου, επιχειρείται ένας γλωσσοκεντρικός και εθνολογικός φωτισμός της εξέλιξης του είδους. Τα άλλα δύο ανήκουν στον συλλέκτη και αποτυπώνουν το ιστορικό ίχνος της Νεστάνης και τις συνθήκες γέννησης του τραγουδιού της. Στο δεύτερο κείμενο, ο Καρώνης παρουσιάζει και τον θεωρητικό του προβληματισμό σχετικά με το δύστροπο και ανεξάντλητο θέμα της κατάταξης των τραγουδιών, κάτι που, ούτως ή άλλως, αφήνει διαρκώς ανικανοποίητο τον εξειδικευμένο μελετητή, τον φιλοπερίεργο περί την παράδοση αναγνώστη ή και τον ικανό να απολαμβάνει την Τέχνη του Λόγου, αψηφώντας τα περιχαρακώματα της παλαιότητας, της απρόσωπης συλλογικότητας, κ.λπ. Επανερχόμενοι στη φιλολογική και τυπογραφική δόμηση του βιβλίου, σας παραθέτουμε τις θεματικές ενότητες στις οποίες διαίρεσε το υλικό του ο Νεστανιώτης Παναγιώτης Καρώνης έχοντας –όπως ρητά ομολογεί- ως κριτήριο τη λειτουργικότητα των τραγουδιών, την κοινωνική περιπτωσιολογία κατά την οποία ανακινούνται. Παρόλα αυτά, σπεύδει να διευκρινίσει την ευκολία της μεταπήδησης των τραγουδιών, το εύθραυστο της στέρεης ένταξής τους σε μία αποκλειστικά συνθήκη του βίου. Έχουμε, λοιπόν, τα τραγούδια «Του έρωτα», «Του γάμου», «Της Αποκριάς», «Τραγούδια που ακούγονται στην πομπή και τον χορό του Άη Γιώργη», «Της εργασίας», «Μοιρολόγια» και μία ακόμη κατηγορία που την τιτλοφορεί «Διάφορα».

Είναι γεγονός πως τα τραγούδια της Νεστάνης εμφανίζονται δυσχείριστα στην κατάταξή τους, καθώς τα ενωτικά τους στοιχεία, τόσο θεματικά όσο και τεχνοτροπιακά, αντιστέκονται στην παγιωμένη συναρίθμησή τους. Εμφατικά απομονώνουμε την ερωτική διάθεση, που συνθέτει έναν θεματικό άξονα πρόδηλο σε όλα σχεδόν τα ποιητικά επιτεύγματα της περιοχής, ακατάλυτα συνεκτικό και απαιτητικό στην καλλιτεχνική του πραγμάτωση, εκφραζόμενο άλλοτε ως ολοφάνερη επιθυμία και άλλοτε ως υπολανθάνον ηλεκτρικό φορτίο. Τα κυρίαρχα μορφολογικά στοιχεία συντείνουν στην ευαίσθητη απόδοση και παγκυριαρχία του ερωτικού λόγου. Οι μελωδικές επωδοί, η συχνότατη απεύθυνση σε ένα γυναικείο πρόσωπο, η προσφιλής ολοκλήρωση του νοήματος σε τρίστιχα επιτονισμένα από το καταληκτικό ηχητικό εφέ της επανάληψης ονόματος ή χορωδιακής φράσης, η λαμπερή αξία της ζωής, η ριγηλή ενορχήστρωση της αυγής και της «κονταυγής», η ποθητή κόρη - «ένα κομμάτι σύννεφο», η δικαίωση της ξακουστής αντρείας πέρα από του νόμου τις αρχές, η αθανασία των βουνών, οι πολυπικραμένοι του κάτω κόσμου, η όλη ποιητική και ηθική στάση προβάλλει έναν άνθρωπο υλιστή στη χαρά του και βαθιά ανθρωπιστή στη συγκατάβασή του.

Μαίρης Σιδηρά, Φιλόλογος.

(ολόκληρη η εισήγηση εδώ)