Τρίτη 19 Απριλίου 2016

Η ΓΚΛΙΤΣΑ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ




 


Η γκλίτσα και η ιστορία της
Στο λεξικό του Δημητράκου –το σημαντικότερο ίσως λεξικό που εκδόθηκε ποτέ για την ελληνική γλώσσα- διαβάζουμε ότι γκλίτσα ή αγκλίστα ή κλίτσα, είναι η ποιμενική ράβδος. Τα νεότερα λεξικά την ορίζουν ως το μπαστούνι του βοσκού ή γενικότερα μπαστούνι.
Η γκλίτσα έχει παρουσία πολλών αιώνων στον ελληνικό χώρο. Την συναντάμε από την αρχαιότητα με το όνομα αρχαία κορύνη ή ράβδος. Ο Αρκάδας θεός Πάνας, προστάτης των ποιμένων, των δασών, των πηγών και των βοσκοτόπων, παριστάνεται συνήθως να κρατά τον αυλό που ο ίδιος κατασκεύασε (αυλό του Πανός), σε σπάνιες περιπτώσεις τον συναντάμε να να φέρει γκλίτσα. Στα νεότερα χρόνια με την εμφάνιση και εξάπλωση του χριστιανισμού, τόσο ο Ιωάννης ο Πρόδρομος όσο και ο Χριστός παρουσιάζονται στην χριστιανική εικονογραφία -την αγιογραφία- να κρατάνε γκλίτσα, πράξη συμβολική που χαρακτηρίζει τον καλό ποιμενάρχη που θέλει να φέρει στον σωστό δρόμο τους ποιμένες. Το «σωστό» εδώ βέβαια πρέπει να εκθλιφθεί βάσει των αρχών του δόγματος της θρησκείας του χριστιανισμού, που πολύ διαφορετικό μπορεί να είναι από το «σωστό» μιας άλλης θρησκείας. Στη συνέχεια συναντάμε την γκλίτσα και μάλιστα με την σημερινή της μορφή τόσο επί εποχής Βυζαντίου όσο και επί τουρκοκρατίας.
Η χρήση της παραμένει η ίδια μια και χρησιμοποιείται κυρίως από τους ποιμένες, σαν μέσο στη καθοδήγηση των κοπαδιών, αλλά και για να συλλαμβάνει από μακριά το πισινό πόδι των αιγοπροβάτων. Η γκλίτσα βέβαια χρησιμοποιούνταν και σαν στήριγμα στα κακοτράχαλα μονοπάτια των απόκρημνων πλαγιών των βουνών μας, αλλά είχε και τη χρήση του στηρίγματος του σώματος στις ατελείωτες ώρες της ορθοστασίας. Όμως η γκλίτσα είχε πάντα και έναν άλλο σημαντικό ρόλο, αυτόν της προστασίας από επιθέσεις άγριων αλλά και ήμερων ζώων, όπως οι εξαγριωμένοι αδέσποτοι σκύλοι ή ακόμα και τα ερπετά. Επιπλέων, οι γκλίτσες χρησιμοποιούνταν από τους γέροντες και γενικά τα ηλικιωμένα άτομα ως καθημερινό υποστήριγμα στο βάδισμά τους.
Οι γκλίτσα των γερόντων λέγεται και «γεροντική», ενώ η γκλίτσα των τσοπάνηδων «τσοπάνικη». Η τσοπάνικη γλίτσα έχει το χαρακτηριστικό ότι είναι μεγαλύτερη –τόσο το κεφάλι όσο και το ραβδί- και πολλές φορές είναι μονοκόμματη, το κεφάλι δηλαδή, δεν ήταν πρόσθετο αλλά συνέχεια του ραβδιού που λυγίζονταν με καψάλισμα στη φωτιά. Επίσης το κεφάλι της τσοπάνικης γκλίτσας που συναντάτε και με τα ονόματα, λαγούσα, στροβολέγγα και στραφαγκούλα, σπάνια ήταν σκαλισμένο.
Στην γιορτή του Αη-Γιώργη στη Νεστάνη της Αρκαδίας, η γκλίτσα έχει μια ξεχωριστή χρήση, αφού είναι αυτή που στολίζεται με αγριοσέλινο και λουλούδια, πράξη συμβολική που μας παραπέμπει στο στεφάνωμα με σέλινο των νικητών στα Νέμεα, που διοργανώνονταν στην αρχαία Νεμέα προς τιμή του Δία. Η γκλίτσα αποτελεί στην πομπή του Αη-Γιώργη και στον χορό που ακολουθεί τούτη την ανοιξιάτικη ιεροτελεστία των Νεστανιοτών-τισσων, αναπόσπαστο κομμάτι της παραδοσιακής ενδυμασίας τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών, αν και οφείλουμε να αναφέρουμε ότι στις δεκαετίες του ’50, ’60, και ’70, οι γυναίκες -όπως μας μαρτυρεί πληθώρα φωτογραφιών- δεν κρατούσαν γκλίτσα, αλλά έφεραν τα αγριοσέλινα και τα λουλούδια στα χέρια τους. Ακόμα και στο χορό του Αη-Γιώργη στη Νεστάνη, η στολισμένη γκλίτσα κρατιέται από το αριστερό χέρι κάθε βλαστοφόρου χορευτή που μέσα του περνάει το δεξί χέρι του διπλανού του δίνοντας έτσι μια εξαιρετική γραφικότητα σε τούτο το χορό των Αρκάδων.
Η γκλίτσα κατασκευάζεται από το ξύλο μικρού κορμού κάποιου ανθεκτικού, καθαρού και σκληρού δέντρου, δηλαδή από μια βέργα. Το δέντρο από το οποίο επέλεγαν την βέργα ήταν η κρανιά αλλά και η κυδωνιά. Την κεφαλή, που έμπαινε στην τροχισμένη ή πελεκημένη λιανή κορφή της βέργας, όπου για μεγαλύτερη σιγουριά κ’ ασφάλεια την κάρφωναν με ένα διακριτικό καρφάκι, την επέλεγαν συνήθως από ξύλο ελιάς, κρανιάς, κέδρου, αγριομηλιάς, οξιάς, πυξάρι, σφενδόμι, αγριομηλιά, αγριοτριανταφυλιά, νεροπλάτανου κ. ά. Το ξύλο κόβεται συνήθως το χειμώνα όπου η κυκλοφορία των χυμών από τις ρίζες είναι περιορισμένη αν όχι μηδενική. Στη συνέχεια η βέργα ξεραίνονταν έτσι ώστε να απολέσει όλα τα υγρά της στοιχεία, έτσι ώστε να αποφύγουνε την ανεπιθύμητη πιθανότητα του σκεβρώματος. Σε περίπτωση που η ράβδος δεν ήταν απόλυτα ίσια επιχειρείτε αυτό δια καψαλίσματος σε φωτιά. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να διατηρείτε ένα σκούρο καφέ-μαύρο χρώμα στο ραβδί της γκλίτσας.
Οι διάφορες περίτεχνες διακοσμήσεις, οι σκαλισμένες μορφές και τα «κεντίδια» που γίνονται στην κεφαλή μιας γκλίτσας είχαν άμεση σχέση με την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκε ο φέρον την γκλίτσα. Απλή, λιτή και απέριττη για τα φτωχά στρώματα, με περίτεχνα σκαλίσματα και «κεντίδια» για τους εμπόρους, τους προύχοντες και τους μεγαλοτσελιγκάδες. Είναι ευνόητο ότι οι γκλίτσες αυτές ήταν ακριβότερες. Η εργασία της διακόσμησης του κεφαλιού της γκλίτσας γίνεται συνήθως με ένα μόνο εργαλείο το οποίο ονομάζεται «Κοπίδι» ή «Τρυπητάρι» που ουσιαστικά είναι ένα είδος σουγιά. Οι παραστάσεις που φέρει μια γκλίτσα είναι συνήθως ζωομορφικές: Δράκοντες, φίδια, άλογα, σκυλιά, τράγους, λύκους, λιοντάρια είναι μερικά από τα ζώα που επιλέγει ο τεχνίτης. Δεν είναι λίγες όμως οι περιπτώσει που συναντάμε και γκλίτσες με προσωπεία ανθρώπινα. Η ανθρώπινη δηλαδή μορφή έχει και αυτή θέση στην διακόσμηση της γκλίτσας.
Τέλος να αναφέρουμε ότι την γκλίτσα την συναντάμε και με τις άλλες ονομασίες που έχουν να κάνουν με τον τόπο και την περιοχή, αλλά και με τις διαφορετικές διακοσμήσεις: κλίτσα, αγκούλα, (δηλαδή αγκύλη), αγκουλίτσα, αγκλούτσα, κλούτσα, αγκούτσα, ράβδα, ραβδί, γιδόγκλιτσα, στροβολέγκα, ματσούκα, κατσούνα, τσαπούνικα, είναι μερικές από τις ονομασίες της γκλίτσας.
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΡΩΝΗΣ
Νεστάνη Μάρτης 2016



© κειμένου κι φωτογραφιών με το λογότυπο του blog: Παναγιώτης Καρώνης 2017, μὲ τὴν ἐπιφύλαξη κάθε νόμιμου δικαιώματος.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, ή αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική η κατά παράφραση ή διασκευή και απόδοση του περιεχομένου του παρόντος άρθρου με οποιοδήποτε τρόπο, χωρίς προηγούμενη συνεννόηση με τον συγγραφέα του.



Σάτυροι και μαινάδα που κρατούν θύρσο. Ο θύρσος βέβαια δεν έχει σχέση με την γκλίτσα. Η στάση όμως του σώματος και ο τρόπος που τον φέρουν παραπέμπει σε σημερινές εικόνες των βοσκών που στηρίζονται στην γκλίτσα τους.



(Αρ), Βλαστοφόρος κρατά την σελινοστολισμένη γκλίτσα του στη γιορτή του Αη Γιώργη στη Νεστάνη Αρκαδίας.
(Δε), Σάτυρος, μέλος του Διονυσιακού θιάσου, κρατά θύρσο. Λεπτομέρεια αττικού ερυθρόμορφου αγγείου.  


Σελινοστολισμένη γκλίτσα στην βλαστολατρική γιορτή του Αη Γιώργη στη Νεστάνη Αρκαδίας

 
 
Βλαστοφόροι χορευτές κραδαίνουν τις σελινοστολισμένες γκλίτσες τους στην βλαστολατρική γιορτή του Αη Γιώργη στη Νεστάνη Αρκαδίας


 Στο χορό του Αη-Γιώργη στη Νεστάνη Αρκαδίας, η στολισμένη γκλίτσα κρατιέται από το αριστερό χέρι κάθε βλαστοφόρου χορευτή-τριας που μέσα του περνάει το δεξί χέρι του διπλανού του δίνοντας έτσι μια εξαιρετική γραφικότητα σε τούτο το χορό των Αρκάδων.


  Στο χορό του Αη-Γιώργη στη Νεστάνη Αρκαδίας, η στολισμένη γκλίτσα κρατιέται από το αριστερό χέρι κάθε βλαστοφόρου χορευτή-τριας που μέσα του περνάει το δεξί χέρι του διπλανού του δίνοντας έτσι μια εξαιρετική γραφικότητα σε τούτο το χορό των Αρκάδων.



Βλαστοφόροι με τις σελινοστολισμένες γκλίτσες του.


 Στολισμός γκλίτσας με αγριοσέλινο και λουλούδια στην βλαστολατρική γιορτή του Αη-Γιώργη στη Νεστάνη Αρκαδίας,


Ο Νέραϊδος (Δημήτριος Αρβανίτης), κορυφαίος για πολλά χρόνια της πομπής και του χορού του Αη-Γιώργη στη Νεστάνη Αρκαδίας, ντυμένος με την παραδοσιακή φορεσιά του χωριού που συνοδεύεται από την γκλίτσα.


 
Στις δεκαετίες του ’50, ’60, οι γυναίκες, φορείς της γονιμότητας, δεν κρατούσαν γκλίτσα, αλλά έφεραν τα αγριοσέλινα και τα λουλούδια στα χέρια τους.


Νέος που φέρει γκλίτσα, μέτοχος της πομπής και του χορού του Αη-Γιώργη στη Νεστάνη Αρκαδίας.


 
Βοσκός με τα πρόβατά του κάτω από την Ακρόπολη που φέρει γκλίτσα, (1903), φωτογραφία: Μπουασονά Φρέντ (Frederic Boissonnas, 1858-1946).


 
Βοσκοί στην κορυφή του Παρνασσού, (1903), φωτογραφία: Μπουασονά Φρέντ (Frederic Boissonnas, 1858-1946).


Φουστανελοφόροι με γκλίτσες. Φωτό από το αρχείο  του Λουκά Παπαλεξανδρή.


Βοσκός με την γκλίτσα του.


Βοσκοί με τις γκλίτσες τους.


Η γκλίτσα χρησιμοποιείτω και σαν στήριγμα.


(Αρ.) Ο Μοσχοφόρος, μαρμάρινο άγαλμα του 6ου αι π. Χ. Μουσείο Ακρόπολης.
(Δε) Τσοπάνης σε στάση μοσχοφόρου που φέρει γκλίτσα.


Βοσκός στην Αρκαδία που στηρίζεται στην γκλίτσα του, σε στάση αρχαίου αγγείου, 1937. Φωτογραφία: Χέρμπερτ Λιστ (Herbert List, 1903-1975).


Ο μικρός τσοπάνος παίζει φλογέρα, ζωγραφιά εποχής.


  
Απλές γκλίτσες σε πωλητήριο των Ιωαννίνων.



Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου