Πέμπτη 4 Μαρτίου 2021

Η ΠΗΓΗ ΑΡΝΗ ΣΤΗ ΜΑΝΤΙΝΕΙΑ


 

  

Ἡ πηγὴ Ἄρνη σὲ φωτογρφία τῆς δεκαετίας τοῦ ᾿70.


 

Ἡ πηγὴ Ἄρνη στὴ Μαντίνεια

(τοῦ Παναγιώτη Καρώνη)

Ὁλίγα τινὰ

Ἡ πηγὴ Ἄρνη ποὺ ὑπάρχει στὸν μαντινειακὸ κάμπο δὲν σχετίζεται μὲ τὴν ἄρνησηἀρνησιά, λέξη ποὺ συναντᾶμε συχνὰ στὰ μοιρολόγια. Στὸν κόσμο τῶν μοιρολογιῶν μάλιστα, ὅποιος δοκιμάσει τὸ νερό της, ξεχνάει τὸν Ἀπάνω κόσμο καὶ τοὺς δικούς του. Οἱ παρακάτω στίχοι τοῦ νεστανιώτικου μοιρολογιοῦ εἶναι χαρακτηριστικοί:

ἐγὼ πίσω δὲν ἔρχομαι καὶ πάλι δὲ γυρίζω
θὰ πάω στῆς Ἄρνης τὰ βουνὰ στῆς Ἄρνης τὰ λαγκάδια
ποὺ πᾶν καὶ δὲ γυρίζουνε, ποὺ πᾶν καὶ δὲν ἐρχόνται
ποὺ ἀρνιέται ἡ μάνα τὸ παιδὶ καὶ τὸ παιδὶ τὴ μάνα
ποὺ ἀρνιέται πρωταντρόγυνο καὶ χωρισμοὺς δὲν ἔχει

ποὺ ἀρνιόνται ἀδέλφια καρδιακὰ τὰ πολυαγαπημένα...

Ἀλλὰ καὶ οἱ στίχοι τοῦ Κωστῆ Παλαμᾶ:

Κι ἂν διψάσεις μὴν τὸ πιεῖς ἀπὸ τὸν κάτου κόσμο
τὸ νερὸ τῆς ἀρνησιᾶς φτωχὸ κομμένο δυόσμο.

Μὴν τὸ πιεῖς κι ὁλότελα κι αἰώνια μᾶς ξεχάσεις,
βάλε τὰ σημάδια σου τὸ δρόμο νὰ μὴ χάσεις
.1

Ὅμως ἐδῶ, ὁπως προείπαμε, σύμφωνα μὲ τοὺς ἀρκαδικοὺς μύθους ποὺ μᾶς παραδίδει ὁ Παυσανίας, ἡ πηγὴ Ἄρνη ὀφείλει τὸ ὀνομά της στοὺς ἄρνας, δηλαδὴ στὰ ἀρνι τῶν Ἀρκάδων ποιμένων, ἀνάμεσα στὰ ὁποῖα ἡ θεὰ Ρέα ἄφησε τὸν νεογέννητο θεὸ τῶν ὑδάτων Ποσειδώνα γιὰ νὰ μεγαλώσει χωρὶς νὰ μὴν γίνει ἀντιληπτὸς πὸ τὸν Κρόνο.

Συγκεκριμένα, ἡ θεὰ Ρέα περιφερόταν ἀναζητώντας τόπο προκειμένου νὰ φέρει στὸν κόσμο τὸν γιό της Ποσειδώνα μακριὰ ἀπὸ τὸ ἄγρυπνο βλέμμα τοῦ Κρόνου, ὁ ὁποῖος, ὡς γνωστόν, θανάτωνε τὰ τέκνα του γιατὶ εἶχε λάβει χρησμὸ ποὺ ἔλεγε πὼς κάποιο ἀπὸ αὐτὰ θὰ τοῦ πάρει τὴν ἐξουσία. Μάλιστα τὸ ὄρος, στοὺς πρόποδες τοῦ ὁποίου συμβαίνουν ὅλα αὐτά ὀνομάζεται Ἀλίσιον, καὶ ὀφείλει τὸ ὄνομά του στὴν ἄλη (περιπλάνηση) τῆς Ρέας —ποὺ παράγεται ἀπὸ τὸ ρῆμα ἀλύωἁλύω (πρβλ. καὶ ἀλάομαι), ὅπερ σημαίνει περιφέρομαι, περιπλανιέμαι (πρβλ. ἀλήτης)—, ἔτσι, ὅπως ἀναφέρει πάντα ὁ Παυσανίας: ὄρος ἐστὶ τὸ Ἀλήσιον, διὰ τὴν ἄλην ὥς φασι καλούμενον τὴν Ῥέας.2

 

 

Ἡ πηγὴ Ἄρνη. Διακρίνεται ἡ ὁδὸς ποὺ περνάει δίπλα ἀπὸ τὴν κρήνη τὴν ὁποία περπάτησε καὶ ὁ Παυσανίας πορευόμενος ἀπὸ τὴ Νεστάνη στὴ Μαντίνεια.

 

 

Ἡ πηγὴ Ἄρνη στὴν ὁδὸ Νεστάνης-Μαντίνειας

Ἡ πηγὴ Ἄρνη, τὴν ὁποία οἱ ντόπιοι ἀποκαλοῦν σήμερα Καμάρι, καὶ στὴν ὁποία κάνει άναφορὰ περιηγητὴς τοῦ 2ου αἰώνα μ.Χ. Παυσανίας στὸ πολύτιμο ὁδοιπορικό του, βρίσκεται στοὺς βορειδυτικοὺς πρόποδες τοῦ Ἀλίσιου ὄρους, πλησίον τοῦ παλαιοῦ δρόμου ποὺ ὁδηγεῖ ἀπὸ τὴ Νεστάνη στὴ Μαντίνεια.

Στὴν ἀρχαιότητα γιὰ νὰ εἰσέλθει κανεὶς στὴν Ἀρκαδία ὑπῆρχαν δύο ἐσβολαί.ὁδὸς διὰ τὲ Πρίνου καλουμένης, ὅπως τὴν ἀναφέρει ὁ Παυσανίας, ποὺ ὀνομάστηκε ἔτσι ἀπὸ παρόδιο μεγάλο πουρνάρι ἢ δρῦν καὶ ἡ ἄλλη ποὺ ἀναφέρεται ὡς τῆς Κλίμακος, καὶ δὲν εἶναι παρὰ οἱ σημερινὲς Πόρτες. Ὅποια ὁδὸ κι ἂν ἀκολουθοῦσε κανεὶς γιὰ νὰ εἰσέλθει στὴν Ἀρκαδία, περνοῦσε πὸ τὴν ρχαία Νεστάνη καὶ ἐν συνεχείᾳ ἔπαιρνε τὴν Μαντινειακὴ ὁδὸ προκειμένου νὰ πάει στὴν Μαντίνεια. Ἡ ὁδὸς αὐτὴ ὑπάρχει καὶ σήμερα καὶ διέρχεται ἀπὸ τὴν περιοχὴ τῆς Ἁγια-Θυμιᾶς, τοπωνύμιο ποὺ σχετίζεται μὲ τὸ ξωκκλήσι τῆς Ἁγίας Εφημίας ποὺ σήμερα ὑπάρχει δίπλα στὸν δρόμο, στὸ πέρας τοῦ Ἀλίσιου ὄρους.

Πάνω σὲ αὐτὴν τὴν ὁδὸ λοιπὸν βρίσκεται ἡ πηγὴ Ἄρνη.

Οἱ ἀρχαιολόγοι, οἱ ἱστορικοὶ καὶ οἱ ναλυτὲς τοῦ Παυσανία, διαφωνοῦν, βέβαια, γιὰ τὸ σημεῖο ποὺ βρίσκεται κρήνη Ἄρνη. Νὰ ἀναφέρουμε χαρακτηριστικὰ τὸν Gustave Fougères3 ὁ ὁποῖος τοποθετεῖ τὴν πηγὴ στὴ νότια πλευρὰ τοῦ Μαντινειακοῦ κάμπου, πράγμα ποὺ δὲν συμφωνεῖ μὲ τὴν πορεία τοῦ Παυσανία.

καλύτερος τρόπος γιὰ νὰ τὴν ἐνοπίσουμε εἶναι τὸ ἴδιο τὸ κείμενο τοῦ περιηγητῆ, ποὺ μᾶς λέει πὼς τὴ συνάντησε μετὰ ἀπὸ ἕνα μικρὸ ὕψωμα πάνω στὸν δρόμο, καθὼς ἀντίκρισε τὴν ἄλλη πεδιάδα, δηλαδή τὸν Μαντινειακὸ κάμπο. Ἡ κρήνη αὐτή δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ εἶναι τὸ σημερινὸ Καμάρι, ποὺ βρίσκεται ἀκριβῶς πάνω στὸν δρόμο Νεστάνης-Μαντίνειας ἀπὸ τὴν περιοχὴ Ἁγιὰ-Θυμιά, δρόμο ποὺ ἀκολούθησε καὶ ὁ Παυσανίας, ἀφοῦ, ὅπως ἀναφέρει: ὑπερβὰς δὲ οὐ πολὺ ἐς ἕτερον καταβήσῃ πεδίον· καὶ πραγματικά, μικρὴ ἀνηφόρα καὶ στὴ συνέχεια μικρὴ κατηφόρα γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ Νεστάνη στὴ Μαντίνεια, προσφέρει μόνο αὐτὸς ὁ δρόμος! Δρόμος ποὺ πάνω του συναντάει κανεὶς τὴν πηγὴ Ἄρνη.

Ἅλλὰ ἅς δοῦμε ὁλόκληρο τὸ κείμενο τοῦ Παυσανία ποὺ ἀναφέρει τί ἀντίκρισε μετὰ τὰ ἐρείπια τῆς Νεστάνης!

τόδε μὲν ἡμῖν ἐγένετο ἐπεισόδιον τῷ λόγῳ: μετὰ δὲ τὰ ἐρείπια τῆς Νεστάνης ἱερὸν Δήμητρός ἐστιν ἅγιον, καὶ αὐτῇ καὶ ἑορτὴν ἀνὰ πᾶν ἔτος ἄγουσιν οἱ Μαντινεῖς. καὶ κατὰ τὴν Νεστάνην ὑπόκειται μάλιστα , Μοῖρα μὲν καὶ αὐτὴ τοῦ πεδίου τοῦ Ἀργοῦ, χορὸς δὲ ὀνομάζεται Μαιρᾶς. τοῦ πεδίου δέ ἐστιν ἡ διέξοδος τοῦ Ἀργοῦ σταδίων δέκα. ὑπερβὰς δὲ οὐ πολὺ ἐς ἕτερον καταβήσῃ πεδίον: ἐν τούτῳ δὲ παρὰ τὴν λεωφόρον ἐστὶν Ἄρνη καλουμένη κρήνη. λέγεται δὲ καὶ τοιάδε ὑπὸ Ἀρκάδων, Ῥέα ἡνίκα Ποσειδῶνα ἔτεκε, τὸν μὲν ἐς ποίμνην καταθέσθαι δίαιταν ἐνταῦθα ἕξοντα μετὰ τῶν ἀρνῶν, ἐπὶ τούτῳ δὲ ὀνομασθῆναι καὶ τὴν πηγήν, ὅτι περὶ αὐτὴν ἐποιμαίνοντο οἱ ἄρνες: φάναι δὲ αὐτὴν πρὸς τὸν Κρόνον τεκεῖν ἵππον καί οἱ πῶλον ἵππου καταπιεῖν ἀντὶ τοῦ παιδὸς δοῦναι, καθὰ καὶ ὕστερον ἀντὶ τοῦ Διὸς λίθον ἔδωκεν αὐτῷ κατειλημένον σπαργάνοις.

Καὶ σὲ μετάφραση:

Μετὰ τὰ ἐρείπια τῆς Νεστάνης ὑπάρχει ἕνα ἱερὸ τῆς Δήμητρας ἅγιο, καὶ τελοῦν καὶ γιορτὴ γι ̓ αὐτὴ κάθε χρόνο οὶ μαντινεῖς. Κάτω ἀπὸ τὴ Νεστάνη κυρίως βρίσκεται τὸ ὀνομαζόμενο χορoστάσι τῆς Μαιρᾶς ποὺ ἀποτελεῖ κι αὐτὸ μέρος τοῦ Ἀργοῦ πεδίου· ὁ δρόμος διὰ μέσου τοῦ Ἀργοῦ πεδίου ἔχει μῆκος δέκα σταδίων. Ἔπειτα, ἀφοῦ κανεὶς ἀνηφορίσει ὄχι πολὺ, κατεβαίνει σ ̓ ἄλλη πεδιάδα, στὴν ὁποία εἶναι ἡ λεγόμενη Ἄρνη κρήνη, πλάι στὸν δρόμο: οἱ ἀρκάδες ἔχουν ὴν παράδοση πὼς ἡ Ρέα, ὅταν γέννησε τὸν Ποσειδῶνα, τὸν ἄφησε σ ̓ ἕνα κοπάδι γιὰ νὰ μεγαλώσει μὲ τὰ πρόβατα· ἀπὸ τὰ πρόβατα (τοὺς ἄρνας) ποὺ βοσκοῦσαν γύρω εἶχε τὸ ὄνομά της ἡ πηγή. Στὸν Κρόνο ἡ Ρέα ἰσχυρίστηκε πὼς εἶχε γεννήσει ἄλογο καὶ ἔδωσε σ ̓ αὐτὸν νὰ καταπιεῖ πουλάρι ἀλόγου ἀντὶ τοῦ παιδιοῦ, ὅπως ἀργότερα τοῦ ἔδωσε πέτρα σπαργανωμένη ἀντὶ τοῦ Δία.4

 

 

 

 

 

πίλογος

Ὡς ἐπίλογο, ὡς ὕστερο λόγο δηλαδή, νὰ ἀναφέρουμε πὼς καὶ σήμερα, ἡ κρήνη ἔχει νερὸ καθ᾿ ὅλο τὸ ἔτος, καὶ ξεδιψάει τὰ ζῶα καὶ τὰ πουλιὰ ποὺ ἐνδημοῦν στὴν περιοχή. Παλαιότερα, οἱ τσοπάνηδες ξεδιψούσαν ἐδῶ τὸ ποίμνιό τους, γεγονὸς ποὺ μᾶς φέρνει στὸ νοῦ καὶ πάλι τὴν εἰκόνα τῆς Ρέας, ποὺ ἀκριβῶς δῶ, ἐκπονεῖ τὸ σχέδιό της, ἀφήνοντας ἀνάμεσα στὰ κοπάδια τῶν Νεστανιωτῶν καὶ Μαντινέων τὸν θεὸ νὰ μεγαλώσει παρέα μὲ τοὺς ἄρνας καὶ δείχνει στὸν Κρόνο ἕναν ἵππο, λέγοντας πὼς γέννησε πουλάρι.

Τέλος, νὰ προσθέσουμε πὼς λίγο παρακάτω ἀπὸ τὴν πηγὴ ὑπῆρχε σπουδαῖο ἱερὸ στὸ ὁποῖο ὁ θεὸς λατρεύονταν μὲ τὴν προσωνυμία Ἵππιος ὅμως μὲ τὸ ἱερὸ τοῦ Ἱππίου Ποσειδῶνος θὰ ἀσχοληθοῦμε ἀναλυτικὰ σὲ ἄλλο ἀφιέρωμά μας.

Ἀπὸ τὸ βιβλίο:

Παναγιώτης Καρώνης, Τὰ ὕδατα τῶν πηγῶν καὶ ἡ Φιλίππειος κρήνη τῆς Νεστάνης – Ἱστορία, μύθοι καὶ θρύλοι, Ἐκδόσεις Τὸ Δόντι, Πάτρα 2019.




Σημειώσεις


1. Κωστὴς Παλαμᾶς, Ὁ τάφος, στίχοι, 249-256.

2. Παυσανίας VIII, 10. 1.

3. Fougères Gustave, Mantinée et l’Arcadie Orientale, A. Fontemoing, Παρίσι 1898.

4.  Παυσανίας VIII, 8. 1-3, μετ. Ν. Παπαχατζῆ, Ἐκδοτικὴ Ἀθηνῶν, Ἀθήνα 1980.

 

 

© κειμένου-φωτογραφιῶν: Παναγιώτης Καρώνης 2021, μὲ τὴν ἐπιφύλαξη κάθε νόμιμου δικαιώματος.

Ἀπαγορεύεται ἡ ἀναδημοσίευση, ἢ ἀναπαραγωγή, ὁλική, μερικὴ ἢ περιληπτικὴ ἢ κατὰ παράφραση ἢ διασκευὴ καὶ ἀπόδοση τοῦ περιεχομένου τοῦ παρόντος ἄρθρου μὲ ὁποιοδήποτε τρόπο, χωρίς προηγούμενη συνεννόηση μὲ τὸν συγγραφέα του.

 

 


Τὸ περιοχὴ τῆς Ἁγια-Θυμιᾶς (Ἁγίας Ἐφημίας) στὸ τέλος τοῦ Ἀλίσιου ὄρους.
 
 
 
Τὸ ξωκκλήσι τῆς Ἁγια-Θυμιᾶς (Ἁγίας Ἐφημίας)
 
 
Ἡ πηγὴ Ἄρνη· στὸ βάθος τὸ Ἀλίσιον ὄρος.
 
 
Ἡ πηγὴ Ἄρνη στοὺς βορειοδυτικοὺς πρόποδες τοῦ Ἀλίσιου ὄρους.

 

Ὁ δρόμος ποὺ περπάτησε ὁ Παυσανίας ἀπὸ τὴν Νεστάνη στὴ Μαντίνεια, δίπλα στὸν ὁποῖο συνάντησε τὴν πηγὴ Ἄρνη.
 
 
 
Θέα τοῦ Μαντινειακοῦ κάμπου ἀπὸ τὴν τὴν πηγὴ Ἄρνη.
 
 
Ὁ ἀρχαῖος δρόμος ὁ ὁποῖος ὁδηγεῖ ἀπὸ τὴ Νεστάνη στὴ Μαντίνεια· στὸ βάθος τὸ ὄρος Μαίναλον.
 
 
 Ἡ περιοχὴ τῆς Ἁγια-Θυμιᾶς ἀπὸ ὅπου περνάει ἡ ἀρχαία ὁδὸς τὴν ὁποία περπάτησε καὶ ὁ Παυσανίας πορευόμενος ἀπὸ τὴ Νεστάνη στὴ Μαντίνεια.




Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου